———————————-
ปล่องเหลี่ยมอายุร้อยกว่าปีของกรมอู่ทหารเรือ
เรียบเรียงโดย Navy24
บนพื้นที่ริมแม่น้ำเจ้าพระยาบริเวณที่ตั้งของกรมอู่ทหารเรือในปัจจุบัน เป็นแหล่งประวัติศาสตร์สำคัญแห่งหนึ่งในย่านฝั่งธนบุรี ด้วยคุณค่าทางด้านประวัติศาสตร์พื้นที่ สิ่งก่อสร้าง และอู่ซ่อมสร้างเรือเก่าแก่ของประเทศ กรมศิลปากรได้ขึ้นทะเบียนสิ่งก่อสร้างภายในกรมอู่ทหารเรือเป็นโบราณสถานและกำหนดเขตที่ดินโบราณสถาน ๒ เขต คือ อุโบสถวัดวงศมูลวิหาร และปล่องเหลี่ยม เมื่อ พ.ศ.๒๕๔๕
ในสมัยกรุงรัตนโกสินทร์ การเข้ามาของฝรั่งชาติตะวันตกได้นำองค์ความรู้เกี่ยวกับเรือกลไฟเข้ามาในประเทศสยามด้วย เมื่อมีเรือสำหรับการใช้งาน ก็ต้องมีอู่เรือสมัยใหม่สำหรับการซ่อมทำเรือด้วย
ในสมัยนั้นพลังงานที่เป็นหลักสำคัญของการซ่อมเรือและเครื่องจักรคือพลังงานไอน้ำ ดังนั้นจึงมีการติดตั้งแหล่งกำเนิดไอน้ำหรือเรียกกันในสมัยต่อมาว่า “Steam Power Plant” ส่วนสำคัญของแหล่งกำเนิดไอน้ำก็คือหม้อน้ำหรือ Boiler ที่ประกอบด้วยหลอดน้ำและเตาไฟ และต้องมีปล่องควันที่มีความสูงเหมาะสม
ปล่องเหลี่ยม (ปล่องควันหม้อน้ำ) โบราณสถานประเภทมรดกทางอุตสาหกรรม (Industrial Heritage) เป็นส่วนหนึ่งของระบบเครื่องจักรไอน้ำที่สร้างขึ้นโดยพระบรมราชโองการของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เพื่อใช้ซ่อมและสร้างเรือรบไว้ใช้ในการป้องกันประเทศ การเดินอุปกรณ์ต่าง ๆ ในโรงงานของกรมอู่ทหารเรือในสมัยนั้นใช้แรงดันไอน้ำที่กำลังดันสูงไปขับเคลื่อนเครื่องจักรไอน้ำ โดยมีหม้อน้ำเป็นอุปกรณ์สำคัญในการผลิตไอน้ำ ซึ่งมีส่วนประกอบต่าง ๆ หลายอย่าง รวมทั้งเตา (Furnace) และปล่องควันหม้อน้ำ (Chimney)
ปล่องเหลี่ยมโบราณของกรมอู่ทหารเรือนี้ ไม่ทราบปีที่ก่อสร้างแน่ชัด สันนิษฐานว่าสร้างพร้อม ๆ กับการนำหม้อน้ำมาใช้ผลิตไอน้ำที่มีกำลังดันสูง ประมาณ พ.ศ.๒๔๔๘ ใช้ราชการที่โรงงานเชือกรอกและการอู่ แผนกโรงงานเบ็ดเตล็ด กองโรงงาน อู่ทหารเรือธนบุรี เตาเป็นที่สำหรับบรรจุเชื้อเพลิง ทำให้เชื้อเพลิงเกิดการเผาไหม้ เพื่อให้ความร้อนแก่หม้อน้ำ
ปล่องเหลี่ยมทำหน้าที่เป็นท่อทางนำแก๊สร้อนและควันออกทิ้งสู่บรรยากาศภายนอกหม้อน้ำและช่วยทำให้กระแสลมเร่งทางธรรมชาติดีขึ้น ผนังเตาและปล่องเหลี่ยมทำด้วยอิฐทนไฟ กำลังไอน้ำที่มีกำลังดันสูงจากหม้อน้ำนำไปใช้เดินอุปกรณ์ในโรงงานเชือกรอก และการอู่ในการขับเครื่องจักรไอน้ำเพื่อสูบน้ำออกจากอู่ โรงงานเครื่องกลนำแรงดันไอน้ำไปขับเครื่องจักรไอน้ำเพื่ออัดลมไปเป่าเตาที่ใช้เผาเหล็กสำหรับนำไปตีขึ้นรูป โรงงานยางนำความร้อนไปอบยางในการหล่อชิ้นงาน โรงงานแบตเตอรี่นำไอน้ำไปใช้ทำน้ำกลั่น
เตาโบราณและปล่องเหลี่ยมเลิกใช้งานภายหลัง พ.ศ.๒๕๓๓ เมื่อหม้อน้ำแบบยอร์ก (ซึ่งถูกนำมาใช้แทนหม้อน้ำแบบแลงแคชไชร์ที่ใช้อยู่ดั้งเดิม) เกิดการชำรุด ใช้ราชการไม่ได้ ปล่องเหลี่ยมเมื่อไม่ได้ใช้งานเป็นเวลานานและได้รับความชื้นจากสภาพแวดล้อม จึงอยู่ในสภาพทรุดโทรม ต่อมา กรมศิลปากรและกองทัพเรือได้ซ่อมปรับปรุงปล่องเหลี่ยมเพื่อการอนุรักษ์เมื่อ พ.ศ.๒๕๔๕
ข้อมูล พิพิธภัณฑ์อู่เรือหลวงเฉลิมพระเกียรติ 84 พรรษา
ภาพ หนังสือที่ระลึก 100ปี กรมอู่ทหารเรือ